◼️ परीक्षण :- जगभरातील किल्ले व त्याचे अवलोकन
स्वित्झर्लंडमधल्या Zurich मध्ये जगामधल्या गडकिल्ल्यांचं प्रदर्शन भरलं होत. जगातले उत्तोमोत्तम किल्ले तिथे मांडण्यात आले होते, इजिप्तचे, ग्रीसचे, रोमचे, रशियाचे, चीनचे, जपानचे आणि जगभरातल्या गडकोटांमध्ये सर्व जगात सर्वोत्तम ठरला तो महाराजांचा राजगड. शिवाजी महाराज सोळा वर्षाचे होते तेव्हा राजगड बांधायला सुरवात केली आणि शिवराय २६ वर्षाचे झाले तेव्हा राजगड बांधून पूर्ण झाला. जगभरातल्या अभियंत्यांनी शिवाजी महाराज या अभियंत्याला मुजरा केला.
महाराजांचा राज्याभिषेक ज्या किल्ल्यावर झाला त्या रायगडाचं बांधकाम महाराजांची राजधानी म्हणूनच करण्यात आलं. या रायगडावरील सभामंडपामध्ये विशिष्ट प्रकारची ध्वनीसंवर्धन व्यवस्था करण्यात आलेली आहे. राजसभेच्या सभामंडपाच्या सुरुवातीला नगारखानाच्या खाली कितीही हळू आवाजात बोलले तरी सिंहासनाजवळ आजही स्पष्ट ऐकू येते. ध्वनी क्षेपकाचा शोध लागण्यापूर्वी ध्वनी क्षेपकाशिवाय ऐकू येण्याची ही तंत्रप्रणाली शिवाजी महाराजांनी रायगडावर निर्माण केली. आता आज आमच्याकडे ग्राम स्वछता अभियाने आली आहेत. पण रायगडावर अथवा कुठल्याही किल्ल्यावर साडेतीनशे वर्षांपूर्वी महाराजांनी बांधलेली शौचालयं, बंदिस्त गटार योजना आजही अभियंत्यांना आश्चर्यचकित करते. झाडं लावा झाडं जगवा आज सांगितल्या जाते. पण साडेतीनशे वर्षांपूर्वी शिवाजी महाराज ज्या ज्या गडांवर गेले त्या गडांवर आंब्याची बाग लावली, ज्या किल्ल्यांवर गेले तिथे वनराई फुलवली. काही वर्षांपूर्वी राजमाचीवर दुरुस्तीचं काम चालू होतं. साडेतीनशे वर्षांपूर्वी बांधलेला खलबतखाना (आजच्या काळातील अँटीचेंबर) राजमाचीच्या खाली सापडला. राजगडावरील बालेकिल्लाही महाराजांच्या संकल्पनेतील व आजचे अँटीचेंबरच आहे. ही अँटीचेंबर संकल्पना आत्ताची आहे असे सांगण्यात येते. पण महाराजांनी त्यावेळी अस्तित्वात आणली. महाराजांनी या गडकोटांच्या आधारावरच असे कैक वैज्ञानिक दृष्टिकोन नवे निर्माण केले. आपल्या हालचालींची आपल्या लोकांना माहिती देता यावी यासाठी शिवाजी महाराजांनी या गडकोटांचावर विशिष्ट संकेतांचा उपयोग केला. कुठलं लाकूड जाळल्यावर काळा धूर येतो, कुठले लाकूड जाळल्यावर पांढरा धूर येतो यावर संकेत ठरायचे शिवाजी महाराजांचे. तानाजी मालुसरे कोंढाणा घ्यायला गेले आणि कोंढाणा जिंकला. कोंढाणा जिंकल्याची बातमी महाराजांना कळावी म्हणून मावळ्यांनी गवताच्या गंजी पेटवल्या, पांढरा धूर अस्मानात भिडला आणि तो पांढरा धूर महाराजांनी राजगडावर बघताच महाराज कडाडले "गड फते". म्हणजे पांढरा धूर हे विजयाच्या संकेताची खूण होती. एखादी अशुभ बातमी असेल काळा धूर केला जायचा, तो रायगडावर केला जायचा, रायगडावरचा काळा धूर राजगडावर दिसायचा, राजगडावरचा काळा धूर प्रतापगडावर दिसायचा, प्रतापगडावरचा काळा धूर पाटणच्या दाते गडावर दिसायचा, पाटणच्या दाते गडावरचा काळा धूर पन्हाळ्यावर दिसायचा. पन्हाळ्यावरील काळा धूर सामान गडावर दिसायचा, सामान गडावरचा काळा धूर रांगण्यावर दिसायचा. महाराष्ट्रातल्या ३६० किल्ल्यांवर एका तासाच्या आत मेसेज पोहचायचचा काय झालंय याचा. हे सगळं साडेतीनशे वर्षांपूर्वी शिवाजी महाराजांनी गडकोटांवरून तर निर्माण केलं. प्रत्येक गड, प्रत्येक दुर्ग म्हणजे स्थापत्य कलेचा उत्तम नमुना तर उंचीने इतका मोठा की आभाळाच्या कुशीत घुसलेला. कुणी यशवंत गडासारखा तोफांशी मारा करण्याची अद्भुत क्षमता लाभलेला, कुणाला निसर्गाचं बेलाग संरक्षण तर कोणाच्या उरात निखळ पाण्याचे झरे! हे सारंच अद्भुत. या गडकोटांचे तट, द्वारं, महाद्वारं, जंग्या. या गडकोटांवर जाण्याचे मार्गही बिकट, दुश्मनांची कोंडी करण्याची त्यांची अद्भुत रचना, गडावरील तळी, टाकी...
शिवाजी महाराजांनी रायगडावर गंगासागर नावाचा तलाव निर्माण केला. १९७२ च्या दुष्काळात महाराष्ट्रातील सगळ्या विहीरी कोरड्या पडल्या. पण रायगडावरच्या गंगासागर तलावात मात्र तुडुंब पाणी होतं. शिवकालीन पाणी योजना दिसते ना ती या गडावरच. या गडावरचा अंबारखाना, आज विज्ञानाने कितीही प्रगती केली असली तरी आमचं धान्य किडतंच. साडेतीनशे वर्षांपूर्वी शिवाजी महाराजांनी अंबारखाने असे तयार केलेत, धान्यगृहं अशी तयार केली आहेत की तिथे किडा मुंगीचा प्रादुर्भाव होतच नव्हता. उंदीर, कीड, वाळवी त्याला लागतच नव्हती, नव्हताच कसला उपद्रव. या गडकोटांवर बांधलेले दारुखाने, खजिना, खलबत खाना, पीलखाना, उष्ट्रखाना, दफ्तरखाना, तटबंदी, चिल्खत, मेटे, माची, बालेकिल्ला वगैरे स्थापत्यकलेच्या कलाकृती बघत राहावं, आश्चर्यचकित व्हावं असं असं अगदी. या साऱ्या डोंगररांगांवरील हे दुर्ग एकमेकांशी बांधले गेलेत ते राष्ट्रनिष्ठेने, राष्ट्रभक्तीनं. प्रत्येक गडकोट म्हणजे राष्ट्राचं धगधगतं चैतन्य. हे गडकोट स्वराज्याचे, महाराजांचे, मावळ्यांचे काही शतकानुशतकांपासून खडे असलेले, काळाचा प्रचंड इतिहास आपल्या उरात साठवलेले. ऋतु मागून ऋतु गेले, दिवसांमागुन दिवस गेले ऊन, वारा, पाऊस, वीज यांचा माराच न्हवे तर दुश्मनांच्या वारांनाही वर्षानुवर्षे झेलत असलेले हे गडकोट काळाच्या त्या साऱ्या खुणा अंगावर वागवत अजूनही भक्कमपणे खडे आहेत. उद्याच्या काळाशी टक्कर द्यायला. पण साडेतीनशे वर्षांपूर्वी यांच्या अंगाखांद्यावर माणसांची दाटी असायची, पाखरं भिरभिरावी तशी माणसं भिरभिरायची. अनेक घटना प्रसंग, युद्ध, राजकारण, राजनीती, कूटनीती, चाली, प्रति चाली, कायदे, नियम, फैसले, हे सारं यांच्या कुशीतूनच तर चालायचं, साऱ्या साऱ्या घटनांचे हे केंद्रस्थान,मध्यवर्ती ठिकाण, जणू मुक साक्षीदारच. शिवरायांच्या, शंभूराजांच्या पराक्रम गाथा यांच्या अंगाखांद्यावरच तर घडल्या. त्यांचे बोल त्यांनी ऐकलेले , त्यांचा सहज स्पर्श त्यांनी अनुभवलेला. घोड्यांच्या टापा त्यांच्या खिंकाळण्याची सवय. हर हर महादेव च्या ललकाऱ्या, जय भवानीचा जागर आणि आक्रमकांची दीन दीन एल्गार आणि आरोळी, आक्रोश, किंकाळ्या, युद्धाची रणशिंगे, दुमदुमलेल्या गर्जना आणि मावळ्यांचा आनंद, तो उत्साह सारं सारं या गडकोटांनी अनुभवलंय न्हवे... हे सारं जगलेत ते. केवढं सारं आठवणींचं भांडार असेल त्यांच्या उरात?
पण दुःख होतं हे सारं गतवैभव पाहताना. कारण आहे या गडकिल्ल्यांचे संरक्षण करण्याकडे शासन आजमितीस अक्षम्य दुर्लक्ष करत आहे. शासनाचे कोणीही प्रतिनिधी या गडकिल्ल्यांचा वापर फक्त राजकारण करण्यासाठी करताहेत ही दुर्दैवाची बाब आहे. महाराजांच्या जयंती अथवा राज्याभिषेकसमारंभाशिवाय इतर वेळी शासनाला रायगडाची आठवणही येत नाही. आजची तरुण पिढी या गडकिल्ल्यांचे संवर्धनासाठी आपली काही जबाबदारी आहे हे मानायलाच तयार नाही. दुसरे हेही लक्षात येते की या गडकिल्ल्यांचा अवैध वापर होत असल्याचेही निदर्शनास येतं. याचे पुरावे या गडाची स्वच्छता करणार्‍या काही स्वयंसेवी संस्थांनी तेथे दारुच्या बाटल्यांची पोतीच्या पोती जमा करुन सर्वांच्या निदर्शनास आणलेले आहेत. शासनाने बहुतांश किल्ल्यांवर पार्ट्या करण्यास निर्बंध घातलेले आहेत. पण याचं पालन होतांना दिसत नाही ही फार मोठी खंत आहे.
असो.
या गडकिल्ल्यांचं संवर्धन करण्याची जबाबदारी आपण थोडीफार घेवू या आणि आपल्या शिवरायांची कीर्ती दिगंत करु या.
Comments
Post a Comment
Did you like this blog